افزون بر مکه مکرمه که بنا به فرموده پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) از زمان حضرت ابراهیم و توسط ایشان منطقه حفاظت شده و حوزه زیست محیطی ویژه قرار گرفت، نقطه دیگری نیز از سوی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) ، جزء مناطق مزبور قرار گرفت. در روایات آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) قطع درختان و صید حیوانات «جبل عیر» که دو سلسله کوه است را تحریم نمود و فرمود: «خداوندا، من تحریم کردم بین آن دو کوه را چنان که ابراهیم مکه را تحریم نمود».( اطلس سیرة الرسول، ص ۱۳۹.)
 
امام علی علیه السلام نیز به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: صید در مدینه حرام است و محدوده آن از عیر تا ثور می باشد. با صید، جانوران آن فراری داده نشود و آرامش آن بهم نخورد و درختان آن قطع نگردد، مگر کسی که به غیر خودش را تعلیف کند.( شیخ طوسی، کتاب الخلاف، ج ۲، ص ۴۲۱)
 
مرحوم شیخ طوسی این امر را مورد اتفاق علمای شیعه و موافقت بسیاری از علمای اهل سنت، جز ابوحنیفه می داند. در باره افراد متخلف، البته اختلاف وجود دارد، چنانکه بعضی علما افزون بر حرمت این امر و کیفر اخروی فرد متخلف، گفته اند: باید صید مورد نظر یا چوبهای جنگل قطع شده را به مساکین واگذار نماید.
 
برخی از فقها افزون بر مکه، مدینه و مناطق اطراف آنها، برای مناطقی دیگری در سایر نقاط جهان اسلام نیز چنین احکامی قائل شده و آنها را جزء مناطق ممنوعه و حفاظت شده دانسته اند که یکی از آنها شهر وج (طائف) است. درباره «وج» نیز اختلاف است؛ برخی آن را شهر طایف یا شهری در اطراف آن دانسته و بعضی آن را در یمن گفته اند ( یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۵، ص ۳۶۱)
 
این احادیث نشان می دهد که تحریم صید و قطع درختان، مخصوص مکه نیست بلکه می تواند شامل هر جایی شود که محیط زیست به خطر افتاده و حفظ آن نیازمند مقررات ویژه و مراقبت بیشتر باشد و محافظت مکه با همه تقدس آن، بیش از همه، تدبیری است برای حفظ اکوسیستم محیط زیست. و بنابر این، این مهم در هر جایی که ضرورت زیست محیطی ایجاب کند قابل تستی و تطبیق است.
 
مسلمانان نیز باید با تبعیت از سیره و نگرش معصومان علیهم السلام ، مناطق مختلف را از لحاظ وضعیت شرایط زیست محیطی تقسیم بندی و اولویت گذاری نموده و برای مناطق بحرانی و در معرض خطر بیشتر، مقررات ویژه وضع نموده و به مرحله اجرا بگذارند، چنانکه در بعضی روایات نسبت به تحریم یا ذبح برخی حیوانات صریحة عنوان «وادی القری» آمده است و گفته شده است که این جانوران در این محدوده ویژه، حرمت دارند.( سیدشریف مرتضی علم الهدی، الانتصار، ص ۱۹۴.)
 

گونه‌های ویژه و نادر جانوران

از احادیث معصومان علیهم السلام به روشنی می توان نوع طبقه بندی و اولویت گذاری در برخورد انسان با جانوران را استفاده کرد. نخستین اولویت به نوع حیوان و اهمیت و فواید آن از سویی، و ضرورت حیات روز مره اجتماعی و اقتصادی و رفاهی انسان بدان از سوی دیگر، باز می گردد. از این لحاظ، حیوانات و پرندگان چون شتر، اسب، گوسفند، گاو، بز شیرده، کبوتر، حتی پرستو و غاز، در مقایسه با دیگر حیوانات در اولویت قرار دارند و چنانکه گذشت - معصومان علیهم السلام هم خود به نگهداری و استفاده از آنها اقدام کرده و هم دیگران را در نگهداری آنها به انواع روش ها و شیوه ها و عبارت ها تشویق کرده اند.
 
جالب آنکه در برخی احادیث معصومان علیهم السلام به فواید و خواص آنها اشاره شده بود و برای نگهداری آنها ثواب اخروی و برکات دنیوی در نظر گرفته شده بود که نشانه اهمیت ذاتی آن حیوانات در میان سایرین و ارزش بیشتر آنهاست. و طبیعی است این حیوانات با حیوانات دیگر چون سگ، میمون، خرگوش که امروزه در برخی کشورها در منازل نگهداری می شود، قابل قیاس نیست.
 
تأمل در گونه های مختلف جانوران و پرندگان که مورد اهتمام بیشتر و محافظت أکید قرار گرفته است نشان می دهد که آنها عمدتا گونه های آسیب پذیر به شمار رفته و احکام مزبور برای جلوگیری از انقراض نسل آنها صادر شده است. و در واقع، تأکید معصومان علیهم السلام بر عدم قتل این دسته از حیوانات و پرندگان، به منظور بقای نسل و حفظ انواع نادر و رو به انقراض یا در معرض انقراض آنان بوده است و این امر، ارزش نهادن و اهتمام آن بزرگواران را به مسائل زیست محیطی نشان می دهد.
 
در حدیثی از ناحیه امام صادق علیه السلام  روایت شده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دستور منع کشتن برخی جانوران را صادر کرده و از جمله آنها پرستوست: جمعی از اصحاب امام صادق علیه السلام در خدمت آن حضرت و مشغول صحبت بودند. مردی در حالی که در دستش پرستویی ذبح شده بود از کنار آنان گذشت. امام صادق علیه السلام سریع از جا برخاست و پرنده را از دست وی گرفت به زمین گذاشت و فرمود: آیا دانشمند شما بدین کار شما را دستور داده است یا فقیه شما؟ پدرم از جدم رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) خبر داد که آن حضرت از کشتن شش چیز نهی فرمود که از جمله آنها پرستوست... (کلینی، کافی، ج ۶، ص ۲۲۳ و حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۲۴۷)
 
آن حضرت در ادامه، ویژگی ها و خواص پرستو و اهمیت موضوع را بیشتر بیان فرمود: در جای دیگر از زبان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که فرمود: از پرستو مواظبت و سفارش به خیر کنید، زیرا در مقایسه با دیگر پرندگان، محبت پرستو به مردم بیشتر است. امام صادق علیه السلام نیز در پاسخ مردی در مورد پرستو فرمود: اذیتش نکنید و آن اصلا به کسی اذیت و آسیب نمی رساند.
 
حسن بن داود رقی که احتمالا پرنده فروش بوده و روایات متعدد در باره نگه داری پرندگان یا هدیه برخی از گونه های آن به معصومان علیهم السلامع از سوی او وارد شده است، در روایت دیگر از امام صادق علیه السلام چند گونه از پرندگان را مشمول حکم ویژه امام مبنی بر عدم قتل می داند که از جمله آنها افزون بر پرستو، عقاب و کبوتر است. در بعضی روایات به جای کبوتر، مصلی (مرغ آواز خوان و بانگ کننده) آمده است و - چنانکه قبلا اشاره شد. قناری، خروس سفید و بسیاری دیگر از حیوانات بالدار را نگه داری و محبت می کردند. همچنین پیش از این در باره اهمیت آواز خوانی برخی از این پرندگان هنگام سحر و بیدار نمودن مردم برای نماز اشاره شد.
 
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391